De uitdaging die het nieuws niet haalde: goed samenspel tussen corporatie en gemeente
EEN ABC VOOR EEN WEINIG-BESCHREVEN ALFABET
Stikstof, stijgende bouwkosten, gebrek aan bouwlocaties – slechts drie van de uitdagingen die alle woningcorporaties raken als zij aan de slag willen met nieuwbouw. Een uitdaging die het nieuws niet haalde, maar volgens Aedes een stevige invloed heeft op de realisatie van nieuwbouw, is het gemeentelijke commitment. In dit artikel een inkijkje in dynamiek waar een corporatiebestuurder mee te maken krijgt als het gaat om dat commitment en een “ABC-tje”: drie concrete adviezen die bijdragen aan goed samenspel tussen corporatie en gemeente.
Wisseling van de wacht
De ambitie en noodzaak om nieuw te bouwen, die is er. Het verschil ten opzicht van de realisatie is groot, in 2018 is minder dan de helft van de ambitie gerealiseerd (13000 versus 30000 woningen). Aedes stelt: “Een aantal corporaties ervaart onvoldoende prioriteit bij gemeenten voor sociale verhuur in het gemeentelijk beleid. Het gaat met name om de sturing op een percentage sociale huur bij projecten, het grondprijzenbeleid en een proactief grondbeleid. Ook ervaren zij een gebrek aan personele capaciteit aan de kant van de gemeente.” Het verbaast daarom niet dat een van onze relaties, directeur van een middelgrote woningcorporatie, ons vroeg om over het samenspel met gemeenten te adviseren: wat kan of moet ik doen in het samenspel met nieuwe gemeentebestuurders om mijn resultaten te (blijven) halen?
De directeur van de woningcorporatie werkt na de verkiezingen met nieuwe wethouders. De vorige wethouders waren ervaren in hun vak, hadden nauw contact met de raad en daarmee veel slagkracht in het beleid waar zij voor stonden. De doelen die in de woonvisie hadden daarin een prominente plek. De ‘nieuwe’ wethouders hebben minder kilometers op de teller en geven dit onderwerp in hun portefeuille vooralsnog minder prioriteit. Desondanks blijven de doelen in de Woonvisie hetzelfde en zijn de prestatieafspraken een uitdaging om te behalen. Hoe blijf je hierop focus houden als directeur-bestuurder? We komen erop terug in de afsluiting van dit artikel.
Steeds meer samen
In breder perspectief zien we het groeiend belang van samenwerkingen en relaties in de wereld van woningcorporaties. Samenwerkingen met wethouders en ambtenaren van diverse gemeenten, samenwerking met andere nabijgelegen corporaties en projectontwikkelaars en met particuliere investeerders. Ook aan de kant van beheer en onderhoud zien we een toenemend belang van samenwerking tussen de corporatie en leveranciers. Corporatie De Alliantie startte in 2013 met ketensamenwerking voor energetische verbetering van woningen onder de noemer “Sequent” en heeft dit in de loop der jaren begeleid door Rijnconsult verder uitgebouwd naar andere gebieden. De samenwerking die de corporatie Mitros gestart is samen met VOC (Portaal) om samen onderhoudsmaterialen in te kopen en te verbeteren is uitgebreid met Bo-Ex, Vastgoed Service, BrabantWonen en Trivire. Ketensamenwerking heeft een positief effect op de efficiëntie van de organisatie en helpt bij het sturen op de risico’s en bedrijfsvoering van de organisatie, zo valt uit eerder Rijnconsult-onderzoek af te leiden (https://www.consultancy.nl/nieuws/11470/ketensamenwerking-van-belang-voor-woningcorporaties).
Samenspel is mensenwerk
Een belangrijk doel voor woningcorporaties is het bouwen en beheren van woningen voor mensen met lagere inkomens. In de praktijk schakelt de directeur-bestuurder op strategisch niveau met de wethouder van de gemeente over prestatieafspraken. Waar de Woningwet en de prestatieafspraken zwart op wit duidelijkheid geven over de opgave van zowel gemeente als corporatie, vindt er in de samenwerking veel meer ‘onder water’ plaats. Wethouders hebben eigen belangen binnen de portefeuille waar zij resultaten op willen boeken in de termijn waarop ze aangesteld zijn. Wethouders zijn bijvoorbeeld verbonden aan een partij die meer of minder inzet op duurzaamheid en meer of minder inzet op een sociaal woonbeleid. En ook al is de inkt van de prestatieafspraken allang opgedroogd: wethouders kunnen meer of minder hard lopen op bepaalde onderwerpen binnen die gemaakte afspraken. En net als je als bestuurder denkt het spel door te hebben, zijn we vier jaar verder en kan het zomaar zijn dat er na de verkiezingen een compleet nieuw bestuur zit, bestuurders met een andere politieke kleur met eigen voorkeuren, handelingsstijlen en behoeften. Erkenning van die realiteit was voor ons het startpunt voor het denken over de vraag die in de casus centraal stond. Naast de inhoud van de afspraken gaat het om aandacht voor de relatie en het inrichten van een goed proces om het samenspel te verbeteren.Het ABC voor samenspel met gemeenten
Geïnspireerd op de het model voor (keten)samenwerking dat door collega Henk Folkerts is ontwikkeld (Folkerts en Maijers, 2014) is het bij samenwerking van belang aandacht te besteden aan drie aspecten:
- Ambitie;
- Strategie;
- Inrichting;
In deze casus hebben we geadviseerd om op deze drie aspecten enkele relatief lichte procesinterventies in te zetten om zo het samenspel te verbeteren.
Ambities delen
Hoewel de relatie tussen woningcorporatie en gemeente in de casus een gegeven was, gold dat niet voor de samenwerking tussen de bestuurder van die corporatie en de nieuwe wethouder. In feite moest die samenwerking (deels) opnieuw worden gevormd: welke ambities hebben de personen aan tafel? Een gezamenlijk idee over wat door samenwerking bereikt kan en moet worden, een gedeelde opvatting over de uitvoering van het plan (de Woonvisie) en ieders rol daarbij: dit zijn de onderwerpen op de agenda. Het verdient aanbeveling daar een gesprekstafel voor te organiseren om de ambities te delen. Aan deze tafel kunnen de directeur-bestuurder en de wethouder deelnemen, of breder met medewerkers en ambtenaren erbij. De uitdaging is om aan deze tafel de samenwerking zelf te agenderen. Het uitspreken van verwachtingen en inzicht geven in belangen kan spannend zijn, zeker als de verwachting is dat deze uiteen lopen. Inzicht in verschillende maar zeker ook in overeenkomstige belangen is de basis voor wederzijds begrip – en daarmee voor de samenwerking. Aandacht voor de voorbereiding van dit gesprek en bereidheid om tijd te investeren helpen om deze eerste stap succesvol te laten verlopen. Deze tafel blijft in het vervolg de plek om met enige regelmaat te reflecteren op het verloop van die samenwerking.
Bewuste samenwerkingsstrategie
De strategie van en voor de samenwerking omvat een set keuzes en doelen die richting geven aan de ambitie voor de samenwerking. Dat moet een gezamenlijke strategie worden, een Woonvisie veronderstelt inzet van alle partners om prestatieafspraken te realiseren. In de casus hebben we de corporatie uitgenodigd deze strategie te expliciteren mede op basis van een belangenmatrix als hiernaast. Deze matrix stimuleert om te denken vanuit waarderend perspectief de belangen van de gemeente en specifiek van de wethouder(s) te onderzoeken. Wat is er tot nu toe bereikt? Wat zegt dat over gezamenlijke doelen? En welke concrete stappen kunnen we daaruit afleiden voor de korte en middellange termijn? Deze stappen leveren ervaringen op om waar nodig de strategie bij te stellen. Tegelijkertijd helpt het bewust bezig zijn met de samenwerking om het besef van urgentie voor beide partijen op tafel te krijgen.
Creëer de voorwaarden voor succesvolle samenwerking
Naast een (gedeelde) ambitie en keuzes om die handen en voeten te geven, draagt een duidelijk startmoment en de inrichting van een vervolgproces daaraan bij. In deze casus was de woningcorporatie al een tijd goed op weg om de prestatieafspraken te realiseren. Het was echter de vraag of de nieuwe wethouder zich onderdeel voelde van de behaalde resultaten. Aanhaken in de dynamiek die intussen ontstaan is tussen gemeente en corporatie gaat niet vanzelf.
Over de auteurs
Jan Treep is adviseur bij Rijnconsult team Real Estate en heeft ervaring in strategie- en samenwerkingsvraagstukken.
Jordi de Vreede adviseert bij Rijnconsult op het gebied van samenspel ambtelijke organisatie en bestuur en ondersteunt (semi-)overheidsorganisaties als adviseur/projectmanager bij organisatieontwikkeling.